Γκάτσος Νίκος (1911 - 1992)

(8 Δεκεμβρίου 1911 - 12 Μαΐου 1992) 

Σημαντικός  Έλληνας Στιχουργός, Ποιητής  και Μεταφραστής. Γεννήθηκε στην Αρσέα Αρκαδίας. Οι γονείς του ήταν ο Γεώργιος Γκάτσος και η Βασιλική Βασιλοπούλου. Σε ηλικία 5 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα (ο Γεώργιος Γκάτσος ήταν από τους πρώτους μετανάστες στην Αμερική. Πέθανε στο πλοίο και τον πέταξαν στον Ατλαντικό).

Η μεγάλη συνεισφορά του Νίκου Γκάτσου είναι στο τραγούδι. Έφερε την ποίηση στον στίχο και κατάφερε να δώσει τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού, κυρίως μέσω της συνεργασίας του με το Μάνο Χατζιδάκι.

Επειδή, θεωρώ σημαντικό να μην ξεχνάμε τέτοιες σπουδαίες μορφές παραθέτω λίγα μονάχα από τα τραγούδια του, με την ελπίδα να σας παρακινήσω να τον γνωρίσετε, να τον θυμηθείτε και εάν φυσικά  σας καλύπτει να τον αγαπήσετε.

"Γεια σου χαρά σου Βενετιά", Ξυλούρης Νίκος

"Νυν και Αει", Δημητράκος Νίκος

"Μη ρωτάς", Μητσιάς Μανώλης

"Αθανασία", Μπάσης

* Μια πολύ ενδιαφέρουσα εκτέλεση είναι και του Βασίλη Λέκκα

"Μελαγχολικό εμβατήριο", Μητσιάς Μανώλης

"Σ΄έβλεπα στα μάτια", Μοσχολιού Βίκυ

"Σαν τον Τσε Γκεβάρα", Μητσιάς Μανώλης

Κλείνοντας, δε θα μπορούσα να παραλείψω μια αναφορά και στο ποιητικό έργο του. Ο Νίκος Γκάτσος εξέδωσε όσο ζούσε μία μόνο ποιητική συλλογή με τίτλο "Αμοργός" το 1943, η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού. Έκτοτε, δημοσίευσε τρία ακόμη ποιήματα: "Ελεγείο" (1946), "Ο ιππότης και ο θάνατος" (1947), "Τραγούδι του παλιού καιρού" (1963).

Τα δύο πρώτα από το 1969 εμπεριέχονται στην ποιητική συλλογή του "Αμοργός".

Απόσπασμα από το ποίημα "Αμοργός":

"Χρόνια καὶ χρόνια πάλεψα μὲ τὸ μελάνι καὶ τὸ σφυρὶ βασανισμένη καρδιά μου 

Μὲ τὸ χρυσάφι καὶ τὴ φωτιὰ γιὰ νὰ σοῦ κάμω ἕνα κέντημα 
Ἕνα ζουμπούλι πορτοκαλιᾶς 
Μίαν ἀνθισμένη κυδωνιὰ νὰ σὲ παρηγορήσω 
Ἐγὼ ποὺ κάποτε σ᾿ ἄγγιξα μὲ τὰ μάτια τῆς πούλιας 
Καὶ μὲ τὴ χαίτη τοῦ φεγγαριοῦ σ᾿ ἀγκάλιασα καὶ χορέψαμε μὲς στοὺς καλοκαιριάτικους κάμπους 
Πάνω στὴ θερισμένη καλαμιὰ καὶ φάγαμε μαζὶ τὸ κομένο τριφύλλι 
Μαύρη μεγάλη μοναξιὰ μὲ τόσα βότσαλα τριγύρω στὸ λαιμὸ τόσα χρωματιστὰ πετράδια στὰ μαλλιά σου."

"Ο ποιητής και ο θάνατος"

(1513) Καθὼς σὲ βλέπω ἀκίνητο
Μὲ τοῦ Ἀκρίτα τ᾿ ἄλογο καὶ τὸ κοντάρι τοῦ Ἅη-Γιωργιοῦ νὰ ταξιδεύεις στὰ χρόνια
Μπορῶ νὰ βάλω κοντά σου
Σ᾿ αὐτὲς τiς σκοτεινὲς μορφὲς ποὺ θὰ σὲ παραστέκουν αἰώνια
Ὥσπου μιά μέρα νὰ σβηστεῖς κι ἐσὺ παντοτινὰ μαζί τους
Ὥσπου νὰ γίνεις πάλι μιά φωτιὰ μὲς στὴ μεγάλη Τύχη ποὺ σὲ γέννησε
Μπορῶ νὰ βάλω κοντά σου
Μιὰ νεραντζιὰ στοῦ φεγγαριοῦ τοὺς χιονισμένους κάμπους
Καὶ τὸ μαγνάδι μιᾶς βραδιᾶς νὰ ξεδιπλώσω μπροστά σου
Μὲ τὸν Ἀντάρη κόκκινο νὰ τραγουδάει τὰ νιάτα
Μὲ τὸ Ποτάμι τ᾿ Οὐρανοῦ νὰ χύνεται στὸν Αὔγουστο
Καὶ μὲ τ᾿ Ἀστέρι τοῦ Βοριᾶ νὰ κλαίει καὶ νὰ παγώνει—
Μπορῶ νὰ βάλω λιβάδια
Νερὰ ποὺ κάποτε πότισαν τὰ κρῖνα τῆς Γερμανίας
Κι αὐτὰ τὰ σίδερα ποὺ φορεῖς μπορῶ νὰ σοῦ τὰ στολίσω
Μ᾿ ἕνα κλωνὶ βασιλικὸ κι ἕνα ματσάκι δυόσμο
Μὲ τοῦ Πλαπούτα τ᾿ ἄρματα καὶ τοῦ Νικηταρᾶ τὶς πάλλες.
Μὰ ἐγὼ ποὺ εἶδα τοὺς ἀπογόνους σου σὰν πουλιὰ
Νὰ σκίζουν μιάν ἀνοιξιάτικη αὐγὴ τὸν οὐρανὸ τῆς πατρίδας μου
Κι εἶδα τὰ κυπαρίσσια τοῦ Μοριᾶ νὰ σωπαίνουν
Ἐκεῖ στὸν κάμπο τοῦ Ἀναπλιοῦ
Μπροστὰ στὴν πρόθυμη ἀγκαλιὰ τοῦ πληγωμένου πελάγου
Ὅπου οἱ αἰῶνες πάλευαν μὲ τοὺς σταυροὺς τῆς παλληκαριᾶς
Θὰ βάλω τώρα κοντά σου
Τὰ πικραμένα μάτια ἑνὸς παιδιοῦ
Καὶ τὰ κλεισμένα βλέφαρα
Μέσα στὴ λάσπη καὶ τὸ αἷμα τῆς Ὀλλανδίας.
Αὐτὸς ὁ μαῦρος τόπος
Θὰ πρασινίσει κάποτε.
Τὸ σιδερένιο χέρι τοῦ Γκὲτς θ᾿ ἀναποδογυρίσει τ᾿ ἁμάξια
Θὰ τὰ φορτώσει θημωνιὲς ἀπὸ κριθάρι καὶ σίκαλη
Καὶ μὲς στοὺς σκοτεινοὺς δρυμοὺς μὲ τὶς νεκρὲς ἀγάπες
Ἐκεῖ ποὺ πέτρωσε ὁ καιρὸς ἕνα παρθένο φύλλο
Στὰ στήθια ποὺ σιγότρεμε μιά δακρυσμένη τριανταφυλλιὰ
Θὰ λάμπει ἕνα ἄστρο σιωπηλὸ σὰν ἀνοιξιάτικη μαργαρίτα.

Μὰ σὺ θὰ μένεις ἀκίνητος
Μὲ τοῦ Ἀκρίτα τ᾿ ἄλογο καὶ τὸ κοντάρι τ᾿ Ἅη-Γιωργιοῦ θὰ ταξιδεύεις στὰ χρόνια
Ἕνας ἀνήσυχος κυνηγὸς ἀπ᾿ τὴ γενιὰ τῶν ἡρῴων
Μ᾿ αὐτὲς τὶς σκοτεινὲς μορφὲς ποὺ θὰ σὲ παραστέκουν αἰώνια
Ὥσπου μιὰ μέρα νὰ σβηστεῖς καὶ σὺ παντοτεινὰ μαζί τους
Ὥσπου νὰ γίνεις πάλι μιὰ φωτιὰ μὲς στὴ μεγάλη Τύχη ποὺ σὲ γέννησε
Ὥσπου καὶ πάλι στὶς σπηλιὲς τῶν ποταμιῶν ν᾿ ἀντηχήσουν
Βαριὰ σφυριὰ τῆς ὑπομονῆς
Ὄχι γιὰ δαχτυλίδια καὶ σπαθιὰ
Ἀλλὰ γιὰ κλαδευτήρια κι ἀλέτρια.


"Ελεγείο"
Στη φωτιά του ματιού σου θα χαμογέλασε κάποτε ο Θεός 
Θα 'κλείσε την καρδιά της η άνοιξη σα μιας αρχαίας ακρογιαλιάς μαργαριτάρι. 
Τώρα καθώς κοιμάσαι λαμπερός 
Στους παγωμένους κάμπους που οι αγράμπελες 
Γίναν βαλσαμωμένα φτερά μαρμάρινα περιστέρια 
Βουβά παιδιά της απαντοχής — 
Ήθελα να 'ρθεις μια βραδιά σα βουρκωμένο σύννεφο
Άχνη της πέτρας πάχνη της ελιάς 
Γιατί στο αγνό σου μέτωπο 
Κάποτε θα 'βλεπα κι εγώ 
Το χιόνι των προβάτων και των κρίνων
Μα πέρασες απ' τη ζωή σαν ένα δάκρυ της θάλασσας 
Σα λαμπηδόνα καλοκαιριού και στερνοβρόχι του Μάη 
Κι ας ήσουν μια φορά κι εσύ ένα γεράνιο κύμα της
Ένα πικρό βότσαλο της
Ένα μικρό χελιδόνι της σ' ένα πανέρημο δάσος 
Χωρίς καμπάνα τη χαραυγή χωρίς λυχνάρι το απόβραδο 
Με τη ζεστή σου καρδιά γυρισμένη στα ξένα 
Στα χαλασμένα δόντια της άλλης ακρογιαλιάς 
Στα γκρεμισμένα νησιά της αγριοκερασιάς και της φώκιας.